Bursa Kiliseleri #11 (Koimesis Tes Theotokos)

Bursa ve Çevresinde Osmanlı Dönemi Ortodoks Kiliseleri

Bu yazı sayın Emel Yıldız’ın Bursa ve Çevresinde Osmanlı Dönemi Ortodoks Kiliseleri (The Orthodox Churches Belonging To The Ottoman Period In Bursa And Around) makalesinden birebir alınmıştır. Amacım sadece bu bilginin daha fazla kişiye yayılmasıdır. Yazının Dergipark’ta yayınlanmış halinin linki buradadır: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/515029

Konum

Osmangazi İlçesi’ne bağlı Demirtaş beldesinde Barbaros Mahallesinde yer almaktadır (Şekil 28).

Yapım Tarihi

Koimesis Tes Theotokos Kilisesinin batı cephesindeki kapı üzerinde 0.34 x 0.35 m. olan beş satırlık mermer kitabe bulunmaktadır. Kitabe metninde, Koimesis Theotokos (Meryemin Ölümü) Kilisesi temelinin 3 Şubat 1834 yılında “ Demirdesia’nın dindar yerli halkı” tarafından atıldığı belirtilmektedir (Ötüken vd. 1986: 11). Kazıma tekniği ile yazılan kitabe günümüzde boyanmıştır.

Bugünkü Durumu

Kilise, girişinde bulunan levhaya göre 1924 yılında cami’ye çevrilmiştir. Günümüzde de Demirtaş — Orta Camii olarak kullanılmaktadır. Kilisenin cami işlevinde kullanımıyla birlikte bu işlevine yönelik değişimler olmuştur.

Mimari Tanıtım

Yapı doğu — batı doğrultusunda dıştan 16.20 x 21.25 m. ölçülerinde dikdörtgen planlı üç nefli bir bazilikadır (Şekil 29). Naos, doğuda bir apsis, batıda nartheksle sınırlıdır. Yapının batı eksenindeki giriş kapısından ulaşılan nartheks kuzey — güney doğrultusunda dikdörtgen planlı olup, naosa giriş basık kemerli bir kapı ile sağlanmaktadır. Kapının üstünde muhtemelen sonradan açılmış enlemesine dikdörtgen bir pencere vardır[1]. Naos kuzey ve güneyde yedişerden iki sıra sütun ile üç nefe ayrılmıştır[2]. Nefleri sınırlayan sütunlar altta yüksek kaideler üzerine oturur[3] ve destekleri birbirine bağlayan yuvarlak kemerler eş yüksekliktedir. Orta nef yan neflere göre daha geniş tutulmuştur[4]. Ayrıca güneybatı pencere ahşap minber ile kuzeybatı pencere basit ahşap parmaklıklı mahfil ile sınırlanmıştır. İç mekanda apsis yarım dairesi bir duvarla kapatılarak bu duvarın batı köşesine 0.70 m. ölçüsünde dikdörtgen bir kapı açılmıştır ve apsis bölümüne geçiş de bu kapıdan sağlanmaktadır. Yuvarlak apsis ekseninde bir pencere yer alır ve apsis dairesi içten 0.35 m. ölçülerinde iki basamaklı bir synthrononla çevrelenmiştir.

Yapının batı cephesinde altta revaklarla, üstte eksene simetrik dört dikdörtgen pencere ile dışa açılan nartheks yer alır[5]. Güney cephesinde dikdörtgen altı pencere vardır. Yapının 23.20 m. uzunluğundaki cephesinde orijinalinde 0. 95 m. ölçülerinde yedi pencere vardır. Günümüzde bu pencerelerden eksendeki, iç taraftan mihrabın olduğu yer kapatılmıştır. Doğu cephesi dışa taşkın yarım daire planlı bir apsisle sonlanır. Apsis dairesi üzerinde dikdörtgen bir pencere yer alır. Ayrıca çatı saçağı altında iki küçük pencere vardır. Apsisin kuzeyine minare eklenmiştir[6]. Kuzey cephesinde altı pencere vardır[7]. Ayrıca cephe ekseninde camiye girişin sağlandığı bir kapı yer almaktadır. Cepheye 2.24 x 2.30 m. ölçülerinde bir son cemaat yeri eklenmiştir. Yapı, dıştan çift pahlı ahşap çatı ile örtülüdür.

Malzeme — Teknik

Yapının duvarları içte sıvandığından malzeme ve teknik belli değildir. Cephelerde ise sıvaların döküldüğü yerlerde moloz taş ve tuğla örgü ortaya çıkmıştır. Naostaki destekler ve örtü sistemi ise ahşaptır.

Süsleme

Yapıda herhangi bir süsleme elemanına rastlanmamıştır. Ancak kilisenin camiye dönüştürülmesi sonrasında yapıyı üç nefe ayıran sütunların alt kaidelerinde lale motifleri ile sütunları birbirine bağlayan kemerlerde yer alan lale motiflerinin yanı sıra kıvrık dal, yaprak, çiçek motifleri görülürken aynı zamanda yapı içinde ayetlerde yer almaktadır.

Referanslar

[1] Bu pencere nartheks galerisine bakmaktadır. Nartheksten galeri katına çıkısı sağlayan merdiven sonradan yapılmıştır. Cami imamı galeri katının 1960 yılına kadar kullanıldığını, galeri katının çökmesiyle 1960–2013 yılları arasında bir çöplük durumunda olup kullanım dışı tutulduğunu, 2013 yılının Ekim ayı içerisinde on beş gün süren bir çalışmayla galeri bölümünün vinçle kaldırıldığını ve temizlendiğini belirtmiştir. Muhtemelen nartheks bölümünde meydana gelen değişimler de galeri nartheks galeri katının yapımı aşamasında gerçekleşmiştir.

[2] Taşıyıcı sütunların doğu — batı doğrultusunda birbirlerine olan uzaklıkları 2.40 m. ölçülerindedir. Batı kısmındakiler nartheks duvarı, doğu kısmındakiler apsis önüne örülen duvarla sınırlıdır.

[3] Cami’nin imamı tarafından yapılan açıklamalara göre, sütunların kaideleri dibe kadar yuvarlak olup, sedir ağacındandır. Ancak günümüzde ise sütun kaideleri ahşap olup, boyanmıştır.

[4] Naosun orta nefi düz, yan nefleri dışa eğimli ahşap tavanla örtülüdür.

[5] Batı duvarda eksendeki kapı ve ona simetrik iki pencere narthekse açılır. Nartheks batıda beş destek ve dört açıklıkla dışa, doğuda bir kapıyla naosa bağlanır.

[6] Yapının kuzeydoğu köşesine eklenen minare; kübik kaideli, silindirik gövdeli ve tek şerefelidir.

[7] Yapının 22.05 m. uzunluğundaki cephesinde orijinalinde 0. 95 m. ölçülerinde yedi pencere vardır. Günümüzde bu pencerelerden eksendeki bugün camiye girişi saylayan 2.15 m. ölçülerinde bir kapı yer almaktadır.