Bursa Kilisileri #10 (Hagios Georgios-(Aziz Panteleimon))

Bursa ve Çevresinde Osmanlı Dönemi Ortodoks Kiliseleri

Bu yazı sayın Emel Yıldız’ın Bursa ve Çevresinde Osmanlı Dönemi Ortodoks Kiliseleri (The Orthodox Churches Belonging To The Ottoman Period In Bursa And Around) makalesinden birebir alınmıştır. Amacım sadece bu bilginin daha fazla kişiye yayılmasıdır. Yazının Dergipark’ta yayınlanmış halinin linki buradadır: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/515029

Konum

Nilüfer İlçesi’ne bağlı Görükle Bucağı’nın Gölyazı Köyü’nde 2 no’lu çıkmaz sokakta yer almaktadır (Şekil 26).

Yapım Tarihi

Hagios Georgios Kilisesi’nin inşa tarihi hakkında kesin veriler olmamakla birlikte Gölyazı ile ilgili genel bir makalede kilisenin “ XIX. yüzyılda yerel azınlık tarafından yapıldığı” belirtilir. Aynı zamanda yapının galeri zemininde kullanılan demiryolu rayları kilisenin XIX. yüzyılın sonlarında inşa edildiğine işaret etmektedir (Ötüken vd. 1986: 18).

Bugünkü Durumu

Bursa Nilüfer Belediyesi tarafından 2009–2011yılları arasında aslına uygun olarak restorasyonu yaptırılan kilise, kültür evi olarak işlevlendirilmiş olup, 2014 yılından beri bu işlevde kullanılmaya devam etmektedir[1].

Mimari Tanıtım

Yapı doğu — batı doğrultusunda dıştan 12.80 x 20.45 m. ölçülerinde dikdörtgen planlı, üç nefli bir bazilikadır (Şekil 27). Yapı, doğuda üç apsis, batıda nartheksle sınırlıdır. Yapının batı eksenindeki giriş kapısından girilen nartheks, kuzey — güney doğrultusunda dikdörtgen planlıdır. Mekânın kuzey ve güneyinde eş boyutlarda birer dikdörtgen niş vardır. Bu mekân iki gömme sütun üzerinde yükselen yuvarlak kemerli bir açıklıkla orta nefe bağlanır. Naos kuzey ve güneyde üçer adet ahşap sütun dizisi ile üç nefe ayrılır[2]. Nefleri sınırlayan sütunlar, altta her biri farklı kaideler üzerine otururlar ve destekleri birbirine bağlayan kemerler eş yüksekliktedir[3]. Orta nef yan neflere göre geniş tutulmuştur[4]. Orta nefin doğu ekseninde ana apsis, apsis dairesinde dışa doğru daralan bir pencere ile apsise simetrik eş boyutlarda dikdörtgen iki niş bulunmaktadır. Yan apsis eksenlerinde ise dikdörtgen iki niş yer alır. Ana apsis dairesi tek basamaklı bir synthrononla çevrelenmiştir. Yan nefler ve nartheks galerilidir. Batı duvar ekseninde yer alan nartheksin her iki yanında galeri katına çıkışı sağlayan daire planlı merdiven kuleleri birer kapı ile naosun yan neflerine, birer kapı ile de dışarı açılır.

Yapının batı cephesi yan nefler hizasında ikişer, orta nef genişliği içinde iki, toplam altı plaster şeklinde duvar payesi ile beş bölüme ayrılır. Cephe yan nefler hizasında altta daire formlu, üstte yuvarlak kemerli dikdörtgen birer pencere; orta nef hizasında ise altta yuvarlak kemerli giriş kapısı ve iki yuvarlak kemerli pencere, üstte yuvarlak kemerli bir pencere ve yanlarda iki kör nişle hareketlendirilmiştir. Üçgen alınlığın ortasında yuvarlak kemerli küçük bir pencere yer alır.

Güney cephesi plaster şeklinde duvar payeleri ile beş bölüme ayrılmıştır. Cephede plaster şeklinde duvar payelerinin sınırladığı dikey bölümlerden doğudan birinci ve ikincisinde altta birer, üçüncü ve dördüncüsünde altta ikişer; üstte ise üçüncü bölümde iki, dördüncüsünde bir olmak üzere toplam dokuz yuvarlak kemerli dikdörtgen pencere bulunur. Nartheks hizasındaki beşinci bölümde ise zemin seviyesine yakın yuvarlak kemerli bir kapı yer alır.

Doğu cephesi eksende dışa taşıntılı bir apsis ve yanlarda birer apsidiyollerle sonlanır[5]. Cephede eksende yer alan apsis üzerinde yuvarlak kemerli bir pencere ile saçak altı seviyesinde daire planlı üç pencere; apsidiyollerin üst kısmında daire planlı birer pencere bulunur.

Kuzey cephesi, güney cephede olduğu gibi, plaster şeklinde duvar payeleri ile beş bölüme ayrılmıştır. Cephede plaster şeklinde duvar payelerinin sınırladığı dikey bölümlerden doğudan birinci ve ikincisinde altta birer, üçüncü ve dördüncüsünde altta ikişer; üstte ise üçüncü bölümde iki, dördüncüsünde bir olmak üzere toplam dokuz yuvarlak kemerli dikdörtgen pencere bulunur. Nartheks hizasındaki beşinci bölümde ise zemin seviyesine yakın yuvarlak kemerli bir kapı yer alır. Ayrıca cephelerde bulunan subasman kotu yatay bir silme ile vurgulanmıştır. Batı cephede subasman yüksekliğindeki kapıya merdivenle ulaşılmaktadır. Yapı, dıştan çift pahlı çatı ile örtülmüştür.

Malzeme — Teknik

Yapı iç ve dışta iki — üç sıra tuğla, üç — beş sıra moloz taş arasında değişkenlik göstererek düzensiz almaşık teknikle örülmüştür. Dış cephelerde duvar payeleri, pencere çevreleri, saçak altı silmesi kesme taştandır.

Süsleme

Yapı, genel olarak sade ve yalın görünümde olup, cephelerde herhangi bir süslemeye yer verilmemektedir. Ancak vitray tekniğinde camlarda değişik renklerin kullanımı, yapıda batı cephesindeki giriş kapısı ve doğu cephede saçak hizasına yakın seviyede yer alan daire planlı üç pencerede görülebilmektedir. Ayrıca batı, güney ve kuzey cephelerde plaster kullanımı, cephelere hareketlilik kazandırarak bir süsleme unsuru oluşumunu sergilemiştir.

Referanslar

[1] Mübadeleye kadar kullanılan kilise, bu tarihten sonra çeşitli amaçlarla kullanılmış; ancak zamanın ve yangınların etkisiyle günümüze kadar ciddi anlamda hasar görmüş olduğu 1983 yılında Ötüken ve ekibi tarafından yapılan çalışmalar bunu açık bir şekilde göstermektedir (Ötüken vd. 1986: 43–44,57). Sonrasında kilise uzun bir dönem harap kaldıktan sonra, Nilüfer Belediyesi tarafından 2009 -2011 yılları arasında restorasyon ettirildikten sonra kültür merkezi olarak kullanılmaya başlanmıştır (Dostoğlu ve bşk. 2011: 104).

[2] Taşıyıcı sütunların doğu — batı doğrultusunda birbirlerine olan uzaklıkları 4.00 ile 5.45 m. arasında değişmektedir.

[3] Bunlardan yalnız kuzey dizinin doğudan iki desteğinin ve batıdan birincisinin orijinalde sütun başlığı olan kaideleri ve her iki dizide doğudan ikisinin ahşap gövdeleri günümüze gelebilmiştir. Diğerleri restorasyon sırasında aslına uygun olarak yenilenmiştir.

[4] Orta nef beşik tonoz, yan nefler düz çatıyla örtülüdür.

[5] Ana apsis yan apsislerin ( apsidiyollerin) yaklaşık üç misli yüksekliğindedir. Yan apsisler sağır tutulmuştur.