Malumatfuruş #26 “Gambler’s Fallacy”
Monte Carlo Yanılgısı
Monte Carlo Yanılgısı ya da Kumarbaz Yanılgısı, psikoloji biliminde sujenin, meydana gelen olayın sonradan gerçekleşecek olayın neticesini etkileyeceğine olan inanışıdır.
“Monte Carlo yanlışlığı” terimi, 1913'te Monte Carlo Casino’da meydana gelen bir sekanstan dolayı bu isimi almıştır ve bu kavramın bilinen en iyi örneği olmuştur. [1]
Yani ‘a’ olayı hemen sonrasındaki ‘a’ olayını etkiler mi? Evet veya hayır demeden önce şunu düşünmek gerekir. Bu olaylar bağımlı mı? bağımsız mı?
Her İnsan Yanılır ama Kumarbazlar Daha Çok
Kumarbazın Yanılgısı, bir şeyin şimdi daha sık olması durumunda, sanki gerçekleşmesi gereken doğal bir dengeleme eylemi varmış gibi gelecekte daha az sıklıkta olacağı fikrine veya hissine dayanır. Yaygın olarak şans oyunlarında kullanılır ve bilinir bu kavram. Bu nedenle Kumarbazın Yanılgısı. Bahisten sonra bahsi kaybeden bir kişi, bir sonraki bahiste kazanma şansının arttığına inanır. Tersinir bir olaydır ve kazandıkça da kaybetme olasılığının arttığını düşünür. Yazı tura atmaya, her seferinde turaya bahis yapıyorsak ve arka arkaya 50 defa tura gelirse, “bir sonrakinin yazı olması gerektiğine” inanmaya başlarız. Elbette öyle değil —bu durumda olasılık asla 0,5'ten farklı olmaz.
Kumarbazın Yanılgısı kavramının merkezinde, insanların hayatında şans eseri ortaya çıkan sıralı serilerin olasılığını hafife alması ve hatalarla sonuçlanan kararlara yol açmasıdır. Diğer bilişsel önyargılarda olduğu gibi, küçük örneklem büyüklüğünün tüm bir popülasyonu temsil etmediğini kabul etmek için mücadele vermemiz gerekiyor.
Kasa Her Zaman Kazanır
Kumarbazın yanılgısının en ünlü örneği 1913'te Las Vegas’taki Monte Carlo kumarhanesinde meydana gelmiştir. Rulet çarkının topu arka arkaya birkaç kez siyaha düşmüştü. Bu, insanların yakında kırmızıya düşeceğine inanmalarına neden olmuştur ve fişlerini kırmızıya itmeye başlamışlardır. Bir sonraki tur rulet çarkı döndüğünde topun kırmızı bir kareye düşeceğini iddia ettiler ve yanıldılar. 27 tur sonra top kırmızı kareye düştü. Tahmini hesaplar o zamana kadar milyonlarca doların kaybedildiğini belirtiyor. [2]
Oynamadan Kazanamazsın
Bu cümle, içten içe şans oyunları ve kumara merak salmış kişilerin en sevilen cümlesidir. O yüzden masaya kesinlikle oturacağız. Peki bu yanılgıdan nasıl kurtulacağız?
Kumarbazın yanılgısının altında yatan mantıksal yanlışlığın farkında olmalıyız. Bu mantıksal yanılgıdan kaçınmanın en iyi yolu, her elin yeni bir el olduğunu anlamamızdır. Asların dağıtılma şansı, masadaki en iyi ve en kötü oyuncularla tamamen aynıdır. Kumarbazın Yanılgısı kumarhanelerin para kazanmasının en büyük bir nedenlerinden biridir çünkü birçok insan batıl inançlara sahiptir ve sonuç olarak yanılgıya kolay kapılabiliriz.
Kararları rastgele hale getirebiliriz. Karar verme sürecimizden duyguları çıkarmanın bir yolu, kararlarımızı yazı tura atma veya bir saatin saniye ibresinin konumu gibi doğal olarak oluşan rastgele sayı üreticilerine göre rastgele hale getirmektir. Pokerde dengeli bir stratejiye sahip olmak, kolayca sömürülmememiz için kritik öneme sahiptir ve çoğu zaman bir öngörülemezlik unsuru getirmek, bu durumda hamlelerimizi rastgele hale getirmek, bizi karşı taraf için oynayabilecekleri zor bir oyuncu haline getirecektir.
Kumarbazın Tersi Pistir
Ian Hacking tarafından açıklanan ters kumarbazın yanılgısı, herhangi bir kumarbazın bir odaya girdiği ve odada bulunan bir kişinin bir çift zarda attığı ve zarların ikisinin de altı attığını gördüğü bir durumdur. Bu kişinin uzun bir süredir zarı attığı sonucuna varabilir. Çünkü algımız ilk denemelerinde çifte altı alma olasılığı düşük görmektedir.
Dünyadan Alacağım Var
Yargılamak zor olabilir (yargılamaktan kasıt doğrusunu, yanlışını ayırt edebilmek), ancak küçük örneklem boyutlarına göre alınan kararlara dikkat etmek önemlidir. İş hayatıyla ilgili birkaç örneğe bakalım. Bir satış temsilcisiyseniz ve arka arkaya beş kötü arama yaptıysanız, altıncı aramanın iyi gitmesini bekleyebilirsiniz çünkü ‘iyi bir arama zamanı vakti’ gelmiştir. Bu tehlikelidir, çünkü aramaların neden kötü gittiğini değerlendirmeden ve kendi davranışınızı değiştirmeden, aramanın “daha iyi gitmesi” gerektiğine inanmak için hiçbir neden yoktur. Evren size hiçbir borçlu değil. Hatta evrenin kayıtsızlığı hakkında yeni bir yazıda yakında gelecek.
İş sahibi olarak iş başvurularında da aynı şey geçerlidir: Kötü başvuru almaya devam ederseniz, bu iyi bir sonucun vadesi geldiği anlamına gelmez ve buna inanmak tehlikelidir. Bunu tersine çevirmek için çok çalışmanız gerekebilir. Bir iş veren olarak çitin diğer tarafındaysanız, sadece bugün dört veya beş kötü görüşme atlattığınız için, bir sonrakine kesin olumlu karar vermeniz gerektiği anlamına gelmediğini de unutmayın. Benzer şekilde, bugün dört veya beş harika satış konuşması gördüyseniz, dengeyi sağlamak için bir sonrakini atmanıza gerek yoktur.
Bağımsız Olmayan Olaylar
Kumarbazın yanılgısı, farklı olayların olasılığının bağımsız olmadığı durumlarda geçerli değildir. Bu gibi durumlarda, gelecekteki olayların olasılığı, olayların istatistiksel permütasyonu gibi geçmiş olayların sonucuna bağlı olarak değişebilir. Bir örnek vermek gerekirse, kartların bir desteden değiştirilmeden çekilmesidir. Bir desteden bir as çekilirse ve yeniden yerleştirilmezse, bir sonraki çekilişin bir as olma olasılığı daha düşüktür ve başka bir kart çekme olasılığı daha yüksektir.
Sonuç
Kumarbazın yanılgısı, bir olayın geçmişte beklenenden daha sık meydana gelmesi durumunda, bu olayların birbirinden bağımsız olduğu bir durumda gelecekte meydana gelme olasılığının giderek düştüğü(veya tersi) şeklindeki yanlış inançtır.
Not: Bağımsız olayların gerçekte birbirinden bağımsız olmama olasılığını değerlendirmek için kullanılabilecek Bayesci çıkarım gibi çeşitli istatistiksel yaklaşımlar vardır.
Olasılık yasaları genel olarak bakıldığında çok doğru, özel konulardaysa çok yanıltıcı olabiliyor.