Malumatfuruş #29 “Halo Effect”
İlk izlenim için ikinci bir şansınız olmayacak.
Halo Etkisi ve Korna Etkisi nedir?
Her etki için bir tepki vardır değil mi? Veya Ying ve Yang etkisi vardır. Diğer bir deyişle Halo Etkisi var ve bir de tersi Horn Etkisi var. Halo etkisi terimi ilk olarak psikolog Edward Thorndike tarafından kullanılmıştır.
Halo Etkisi, bir kişinin veya bir şeyin olumlu bir özelliğinin, o kişi veya şeyin genel bir yargısını olumlu yönde tanımlamasına neden olan, akıl yürütmede bilişsel bir hatadır.
Horn Etkisi veya Ters Halo Etkisi, bir kişinin veya bir şeyin olumsuz veya negatif bir özelliğinin, o kişi veya şeyin genel bir yargısını olumsuz yönde tanımlamasına neden olan, akıl yürütmede bilişsel bir hatadır.
Playbook
Tembel ama akıllıysan, tembelliğin gün ışığına çıkmadan önce zekanı yansıtmayı denemelisin.
Bir tür bilişsel önyargı olan halo etkisi, olumlu izlenimleri bir alandaki konudan başka alandaki konuya taşıma eğilimidir. Çoğu zaman bu konular yakından uzaktan ilişkili bile değildir. Şirket için çok iyi şeyler yapan lider ve çok deneyimli bir insansınız. Dolayısıyla, bu özel durumdan dolayı argümanlarınız zayıf olsa bile, insanlar çok mantıklı olmasalar da görüşlerinize güvenme eğiliminde olacaktır.
Karşıt Görüş Horn Effect
Birinin, bir şeyin veya bir yerin tek bir olumlu yönüne dayanarak tamamen olumlu olarak yargıladığımızda ortaya çıkar. Örneğin, fiziksel olarak çekici insanlar, daha az çekici insanlardan daha akıllı, daha komik ve daha sevimli olarak algılanır.
Horn Etkisi tam tersidir. Bir kişiyi bir yönüyle olumsuz olarak yargılama ve çok fazla kanıt olmaksızın otomatik olarak birçok yönden olumsuz yargılama eğilimidir. Bir şeyin genel değerlendirmesinin tek bir olumsuz özelliğe dayandırılmasına izin verildiğinde ortaya çıkar ve bütünü görmeyi engeller. Örneğin, fiziksel olarak çekici olmayan insanlar, ahlak ve fiziksel görünüm arasında bir bağlantı olmamasına rağmen daha az güvenilir olarak algılanırlar.
Dış Mihraklar
Kendi kaderimizi kontrol ettiğimizi düşünmeyi severiz. Günlük etkileşimler sırasında sürekli olarak manipüle edilmediğimize inanmaya çalışıyoruz. Nasıl manipüle edilmeyiz? Dış etkilerin bizi sürekli olarak biz ne olduğunu anlamadan karar vermeye zorladığını fark etmek iç karartıcı.
“Araştırmalar, insanların fiziksel olarak çekici olarak algıladıkları insanlara olumlu, olmayanlara ise olumsuz özellikler atfetme eğiliminde olduklarını göstermiştir. Bu nedenle “fiziksel çekicilik klişesi” ve “güzel olan iyidir” ilkesi olarak adlandırılır.
Harika bir fikir, mahallenin sarhoşu ve berbat karakterlisi tarafından önerilmiş olsa bile harika bir fikirdir. Kötü bir fikir, mahallenin kahramanı tarafından önerilmiş olsa bile kötü bir fikirdir. Bunu unutmamakta ve buna göre hareket etmekte fayda vardır.
Tavrımı Değiştiremiyorum
Bu önyargıların her ikisi de beynimiz tarafından kolay ve hızlı kararlar almak için kullanılan zihinsel bir kısayoldur, bu yüzden bu kısayola o kadar alışmışız ki şimdi bilinçsizce yapıyoruz. Bu Korna Etkisi nedeniyle birine haksızlık ettiğimizin veya Halo Etkisi nedeniyle tek iyi algımıza dayanarak birine gereksiz bir avantaj sağladığımızın farkında bile değiliz. Beynimiz, birinden hoşlanırsak ya da hoşlanmazsak ona göre önyargılı olacağımız şekilde yapılandırılmıştır. Dolayısıyla, bundan kaçınmanın tek bir yolu var, o da birileri için yargılarken veya kararlar verirken düşüncelerimizin bilincinde olmaktır. Mesela, daha sonra bizi rahatsız edebilecek birkaç kötü özelliği, tek bir iyi özellik ile bulandırılarak görmezden mi geliyoruz? Yoksa bir Kötü nitelikle bulandırılarak onlardaki birkaç iyi özelliği görmezden mi geliyoruz? “Kendinize, birinin gerçekten belirli bir kaliteye sahip olup olmadığını sorun, yoksa sadece onda hoşunuza giden şeylere dayanarak öyle olduğunu varsayıyor olabilirsiniz.
Halo kavramını öğrenmek bu konuya karşı tavrımı değiştirdi dersem yalan söylemiş olurum. Çünkü ne kadar iyi bilsem ve araştırma yapsam da büyüsüne kapılıyorum. Bu Halo eğiliminin farkında olmama rağmen, Halo eğilimini göz ardı etmem neredeyse imkansız. Bu kavramı öğrenmek ve aktarmak için bu yazıyı ortaya koymaya karar verdim. Olanların farkına varmak ancak yine de kontrolsüz bir şekilde bunu yapmaya devam etmek kendimi üzüyor ancak bu durum iradesiz değil sadece aşağıda bahsedeceğim konularda eksik olduğumu fark etmemi sağladı.
Şimdi bu konuyla savaşımıza hazırlanalım. Her konuya uyarlayabileceğimiz bu düşünceyi bir inceleyelim. Her konuda olduğu gibi bu bilişsel konuda da antrenmanlı olmamız gerektiğinin farkına vardım. Hayatında hiç yalan söylememiş biri ilk defa yalan söylediğinde muhtemelen başarılı olamayacaktır. Diğer bir örnekse mekanik bir alet kullanmak. Bisiklet, otomobil, vinç vs… Şimdi soru geliyor. Kendinizi hiç Halo etkisinin kurbanı olarak buldunuz mu? Duyguyu önemsemeden ve önyargıya düşmeden verilen mesaja odaklanabildiniz mi?
Bu, kurban olduğumuz önyargılardan biridir, ancak Availability Bias, Hindsight Bias, Projection Bias veya Survivorship Bias gibi daha çokları var. Bunların hepsi hayatımızı bazen anlayamadığımız şekillerde etkiler. Bazı yaygın önyargıların bilgisi, karar verme yeteneklerimizi daha iyi ve Hayatı Daha Kolay hale getirmemize yardımcı olabilir.